Prawa autorskie obejmują prawa osobiste i prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste obejmują przede wszystkim prawo autora do wiązania z dziełem jego nazwiska. Prawa te nie wygasają i są niezbywalne, nie można się ich zrzec ani przenieść na inną osobę. Wśród tych praw można wymienić prawo do zachowania niezmienionej treści i formy utworu, zakazujące wprowadzania zmian, zniekształceń, przeinaczeń czy prawo do nadzoru nad korzystaniem z dzieła.
Monopol twórcy
Drugą grupę praw autorskich stanowią prawa majątkowe (ang. copyright). Autorskie prawa majątkowe powstają łącznie z powstaniem utworu i przysługują jego twórcy. W przeciwieństwie do praw osobistych są zbywalne i ograniczone w czasie. Ustawodawca przewidział tzw. monopol autorski, mianowicie na podstawie art. 17 ustawy jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Autorskie prawa majątkowe mogą być przedmiotem obrotu prawnego. Najpopularniejszą umową, której przedmiotem jest uregulowanie sposobu korzystania z cudzych utworów, jest licencja.
Czym jest nota copyright?
W praktyce dość często w książkach czy publikacjach pojawia się nota copyright lub wskazanie, że utwór podlega prawom autorskim, a wszelkie jego kopiowanie, powielanie czy zwielokrotnianie jest zabronione i podlega. I tak jest? Kopiowanie, korzystanie, modyfikowanie jest zabronione z mocy samego prawa. W polskim prawie autorskim nota copyright nie ma większego znaczenia, a jej naniesienie na utwór nie powoduje żadnych skutków w sferze prawa autorskiego.
W krajach, które ratyfikowały konwencję berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 1886 r., stosowanie tego znaku nie jest konieczne, gdyż uznaje się, że samo utworzenie dzieła jest wystarczające do ustanowienia prawa autorskiego. Polska ratyfikowała umowę w 1934 r. i jest stroną konwencji w ostatniej redakcji paryskiej.
Zgodnie z Konwencją ochrona praw autorskich jest automatyczna, nie wymaga żadnej rejestracji, ani umieszczenia noty o prawach autorskich czy też znaczka ?. Według konwencji -– czas trwania ochrony obejmuje życie autora i pięćdziesiąt lat po jego śmierci. Natomiast zgodnie art. 36 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych autorskie prawa majątkowe gasną – co do zasady – z upływem lat siedemdziesięciu.
Ochrona prawna autorskich praw osobistych
W przypadku naruszenia praw autorskich twórcy przysługuje prawna ochrona. Może domagać się od osoby, która naruszyła te prawa, roszczenia o:
– zaniechania naruszania,
– usunięcia skutków naruszenia,
– naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę określonej na wskazany cel społeczne,
– wydania uzyskanych korzyści.
Nie można też wykluczyć ochrony, jaką gwarantuje kodeks cywilny jeżeli dojdzie również do naruszenia dóbr osobistych.
Dozwolony użytek – ograniczenia monopolu twórcy
Zgodnie z art. 23 ustawy, bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Jednakże nie upoważnia to do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno- urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych, które posiadają cechy samodzielnego utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego i nie jest związane z celem zarobkowym.
Ponadto zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym.
Jak zostało wyrażone w przepisach, nie wymaga zezwolenia twórcy przejściowe lub incydentalne zwielokrotnianie utworów, któremu nie można przypisać samodzielnego znaczenia gospodarczego, ale jednocześnie stanowi integralną i podstawową część procesu technologicznego oraz mające na celu wyłącznie przekaz utworu w systemie teleinformatycznym.
